Historia tradycyjnej kartki świątecznej

Mamy święta Bożego Narodzenia, za chwilę Nowy Rok. W czasach, gdy SMS-y i e-kartki zastępują tradycyjną kartkę pocztową, lokalni pasjonaci historii Justyna i Damian Okrętowie krótko przedstawili jej historię oraz pokazali kilka kart świątecznych wysłanych z Pszczyny w XX wieku.

Prawdopodobnie pierwsze życzenia świąteczne na kartce wysłał 16-letni artysta z Londynu William Maw Egley. Przyozdobił ją kolorowym rysunkiem i wysłał do przyjaciela - było to w 1842 roku. W 1843 roku sir. H. Cole dyrektor Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie, zamówił u malarza J.C. Horsley'a rysunek na kartkę pocztową. Przedstawiał on miniaturkę tryptyku. W środkowej części umieścił świętująca rodzinę, zaś na obu skrzydłach znalazły się ilustracje osób pomagających ubogim.

Całość opisał hasłem "A Merry Christmas and a Happy New Year to You". Wydrukowano 1000 sztuk, które rozesłał swoim licznym znajomym. Gdy w następnym roku połączył życzenia bożonarodzeniowe z noworocznymi, kartki stały się bardzo popularne w Anglii. Pierwsze kartki wysyłane były jak listy w kopertach. Kosztowały 1 szylinga. Wczesne wersje prezentowały zimowe krajobrazy, tematy religijne (szopki), kwiaty, sceny padającego śniegu.

Projekt pocztówki bez koperty został zgłoszony podczas Niemieckiej Konferencji Pocztowej w 1865 roku. Propozycja została odrzucona. Dopiero w 1869 roku Emanuel Herrmann profesor ekonomii udowodnił, że ta forma korespondencji zaoszczędzi czas i papier. W październiku 1869 roku, poczta austro-węgierska wprowadziła do obiegu pierwsze karty pocztowe. Pierwsza kartka ilustrowana, została wysłana 16.07.1870 roku przez księgarza Augusta Schwarza z Olenburga. Początkowo karty pocztowe funkcjonowały w obiegu lokalnym, dopiero od 01.07.1875 dopuszczono je do obiegu międzynarodowego. Na ziemiach polskich kartki świąteczne pojawiły się pod koniec XIX wieku, najwcześniej na terenie Galicji.

W 1900 roku w Warszawie ogłoszono konkurs na polską nazwę karty pocztowej. W jego jury zasiadali członkowie redakcji "Słownika Języka Polskiego". Wpłynęło pięć propozycji: liścik, listówka, otwartka, pisanka i pocztówka. Wybrano nazwę pocztówka, która została zaproponowana przez Henryka Sienkiewicza. Na naszych ziemiach dość długo zachował się podział na kartkę bożonarodzeniową i noworoczną. Można je było kupić już gotowe często z życzeniami, lecz ludzie wykonywali je często własnoręcznie i te kartki są dzisiaj najrzadsze.

Karty świąteczne pozwalają odkryć na nowo wartości i symbole, które odnoszą się do historii chrześcijaństwa, obrzędów ludowych i tradycji, niektóre symbole funkcjonują do dziś, niektóre stają się coraz bardziej tajemnicze i nieznane np. turoń symbolizuje odrodzenie ziemi po zimie, jodła - wierność, cnotę pobożność, gołąb - zwiastowanie, pokój, aniołki - wysłanników pana Boga. Na kartkach umieszczano także kolędników.

Wraz z biegiem czasu zmieniała się symbolika kartek bożonarodzeniowych, podczas wojen umieszczano na nich symbole patriotyczne, natomiast tuż po II wojnie starano się usunąć symbole religijne, zastępując je ideologicznymi - np. świętego Mikołaja zastąpił Dziadek Mróz, zamiast bombek na choince wisiały różnorakie cyferki itp.

Najstarsze kartki są dzisiaj trudne do zdobycia. Nie cieszą się aż tak wielkim zainteresowaniem kolekcjonerów. Udało nam się zdobyć kilka sztuk kart świątecznych i noworocznych wysłanych z Pszczyny. Ciekawostką jest kartka z 1905 roku z wydrukowanymi życzeniami w języku polskim oraz polską korespondencją i nazwą Pszczyna zamiast Pless.

Niezwykłą rzadkością jest pocztówka przedstawiająca nieistniejący już Kościółek św. Jadwigi z noworocznymi życzeniami pszczyńskiego proboszcza (1886-1905 ) Hugo Ohl'a, który wysłał ją do swojej siostry.

Chociaż wysyłamy coraz mniej tradycyjnych kartek, sam zwyczaj rozsyłania świątecznych pocztówek nie zanikł całkowicie. Nie ma porównania z otrzymaniem e-kartki czy SMSa, których treść często została skopiowana do kilkudziesięciu użytkowników, od ręcznie napisanej, nawet jeśli to tylko kilka słów...

---

Zdrowych, spokojnych i rodzinnych świąt Bożego Narodzenia oraz pomyślności w nowym 2023 roku życzą redakcji pless.pl oraz czytelnikom Justyna i Damian Okręta.