[Historyczne ciekawostki] Brama Wybrańców, czyli kogo?

Brama w pierwszej kolejności była przeznaczona dla członków istniejącej w latach 1657-1875 straży zamkowej, którzy byli zwani wybrańcami. Wybrańcy to nazwa przejęta przez Promnitzów z polskiej terminologii wojskowej czasów króla Stefana Batorego. Czuwali oni nad bezpieczeństwem gospodarzy zamku oraz ich gości, pełniąc wartę przed bramą, na mostku nad rzeczką Młynówką, który łączył kompleks zamkowy z rynkiem. Gdy na mostek wjeżdżały powozy, wartownicy przyjmowali postawę na baczność i prezentowali bron, po czym otwierali dwuskrzydłowe drzwi, umożliwiając przejazd na zamkowy dziedziniec wewnętrzny.

W bramie wydzielone były 4 pomieszczenia: mieszkanie dowódcy oddziału zwanego kapralem, pokój wartowników, sypialnia z pryczami oraz przedpokój.

Do obserwacji wszystkiego, co działo się na zewnątrz wartownikom służyły okna w narożnej baszcie oraz okrągłe okienko w murze obok bramy. W drugiej, zachodniej części budynku w obszernej izbie mieściła się siedziba sądu książęcego, który został zlikwidowany w 1849 roku.

Przez wieki brama zachowała niezmieniony kształt. Prowadzi do niej mostek ponad dawną fosą, niegdyś otaczającą cały zamek. Na ozdobnym szczycie bramy umieszczono kamienną płytę z herbami właścicieli Pszczyny - Baltazara Promnitza i Emilii Agnieszki Saskiej, wyryto tu także ukrytą w łacińskim napisie datę budowy bramy.

Jakim celom służyły pomieszczenia budynku po zlikwidowaniu oddziału wybrańców zamkowych w 1875 roku i zastąpieniu ich przez dozorców - dokładnie nie wiadomo. Po II wojnie światowej natomiast w Bramie Wybrańców przez lata mieściła się baza noclegowa Biura Obsługi Ruchu Turystycznego przy pszczyńskim PTTK. W latach późniejszych swoją siedzibę w Bramie miało również Biuro Informacji Turystycznej, które powstało w 2002 roku i przez blisko 18 lat mieściło się właśnie w Bramie Wybrańców - aż do 2019 roku, kiedy zostało przeniesione do kamienicy przy Rynku 19.

Ostatni gruntowny remont Bramy na zlecenie Muzeum Zamkowego został przeprowadzony w latach 1993-1995.

---

Artykuł powstał na bazie noty historycznej Jana Kruczka - wieloletniego pracownika Muzeum Zamkowego, z którym był związany zawodowo przez prawie 50 lat - od 1970 do 2020 roku. Był historykiem sztuki, muzealnikiem, cenionym bronioznawcą, badaczem dziejów ziemi pszczyńskiej. Zmarł w sierpniu ubiegłego roku.