[Historyczne ciekawostki] Pieniądz zastępczy na ziemi pszczyńskiej

Pod nazwą notgeld (w dosłownym tłumaczeniu "pieniądz w razie potrzeby"), kryją się wszelkie znaki pieniężne ważne na danym obszarze, ograniczone czasowo, emitowane przez uprawnione do tego władze poszczególnych miast lub właścicieli zakładów przemysłowych.

Przybierały one formę monet lub banknotów. Pieniądz zastępczy nigdy nie posiadał gwarancji skarbu państwa. Wraz z wybuchem I wojny światowej rząd niemiecki wstrzymał wypłatę bilonu, głównie monet srebrnych ( 0.5, 1, 2, 5 Marek ) i złotych ( 5, 10, 20 Marek ) chcąc w ten sposób zwiększyć zapasy szlachetnych kruszców, ponieważ cenne metale były potrzebne na zbrojenia i działania wojenne. W ten sam sposób postąpiła ludność chowając złote i srebrne monety na "czarną godzinę".

Szybko zaczęło brakować drobnego bilonu, w związku z czym rozpoczęto emisję pieniądza zastępczego. Pierwsze notgeldy były jednostronne i bardzo skromne graficznie, ograniczone do pieczęci urzędowej i nadruku nominału. Z czasem grafika była coraz bardziej zawansowana, zaczęto na nich zamieszczać obiekty charakterystyczne dla danego miasta. Swoje notgeldy do obiegu wprowadzili między innymi powstańcy śląscy.

W okresie plebiscytu na Górnym Śląsku niosły one przekaz propagandowy, były wykorzystywane zarówno przez Niemców jak i Polaków, treść była zależna od poglądów rady miejskiej lub właścicieli zakładów pracy, dlatego zdecydowana większość nawoływała za przyłączeniem Śląska do Niemiec. Cennym choć ubogim graficznie walorem w naszych zbiorach jest banknot wyemitowany przez Polski Komitet Plebiscytowy na Powiat Pszczyński o nominale 10 Marek . Miasto Pszczyna wyemitowało pięć serii pieniądza zastępczego. Pod względem graficznym serie niewiele różniły się od siebie. Tylko pierwsza różniła się pieczęcią miejską, zarówno na awersie i rewersie, obowiązywała od 31.03.1917 do 01.10.1918 i składała się z trzech banknotów o nominałach 10,25 i 50 fenigów.

Od serii drugiej została użyta pieczęć miejska zawierająca nowy herb nadany Pszczynie przez cesarza Wilhelma II, obowiązywała od 20.10.1918 - 01.10.1919, składała się także z trzech banknotów o nominałach 10,25 i 50 pfennigów. Trzecia seria tak samo jak poprzednia obowiązywała od 20.10.1918, jednak jej czas ważności wydłużono do 01.04.1920, składała się z dwóch banknotów 10 i 5 pfenngów. Czas ważności czwartej serii wynosił od 20.03.1920 - do 31.12.1920, w jej skład wchodziły również dwa banknoty 10 i 20 pfennigów. Ostatnia piąta seria obowiązywała od 01.10.1920 do 31.12.1921 i składała się z dwóch banknotów 10 i 50 pfennigów.

Pszczyńskie notgeldy w porównaniu z innymi drukowanymi na Śląsku były bardzo skromne, różniły się od siebie tylko kolorami w zależności od nominału. Można było za nie kupić podstawowe produkty na terenie miasta.

Swoje notgedy w postaci banknotów i monet, wśród swoich pracowników wprowadziła również Dyrekcja Zarządu Dóbr Książęcych, znajdująca się w Katowicach i Wałbrzychu.

Dyrekcja Dóbr Książęcych w Katowicach wprowadziła do obiegu notgedy od 25 pfennigów do 5 tysięcy marek niemieckich oraz prawdopodobnie od 20 tysięcy do 500 tysięcy Marek Polskich, w czasie wysokiej inflacji stemplowano banknoty podwyższając ich wartość, wszystkie są unikatowe. Ciekawostką jest żeton na 1 chleb o wadze 2,5kg. Dyrekcja Wałbrzyska wprowadziła do obiegu notgeldy od 5 pfennigów do 1 miliarda Marek,niewiadomo jaki najwyższy nominał został wydrukowany, ponieważ wartość nominału podwyższano stemplem. Banknoty o nominałach poniżej 10 Marek są powszechnie spotykane na aukcjach kolekcjonerskich, wyższe nominały są unikatowe. Poza tym różne zakłady książęce emitowały swoje żetony. W Niemczech wyemitowano około 100 tysięcy różnych notgeldów, Śląsk był trzecim co do wielkości rynkiem pieniądza zastępczego na ziemiach niemieckich. Notged był używany do 1924 roku. Po zakończeniu pierwszej wojny światowej rozwinął się rynek kolekcjonerski tych walorów, który twa do dzisiaj.

---

Banknoty i monety - zbiory własne Justyny & Damiana Okrętów