Jak działa ochrona sygnalistów i co oznacza w praktyce?

Podstawy prawne ochrony sygnalistów

Ochrona sygnalistów w krajach Unii Europejskiej wynika przede wszystkim z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937, przyjętej 23 października 2019 roku. W Polsce jej zapisy wdraża Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 roku o ochronie sygnalistów. Przepisy te określają, kto może zostać uznany za sygnalistę, w jakich sytuacjach przysługuje mu ochrona oraz jakie obowiązki ciążą na pracodawcach i instytucjach odpowiedzialnych za rozpatrywanie zgłoszeń.

Warto zaznaczyć, że ochrona sygnalistów obejmuje osoby zatrudnione na różnych podstawach prawnych. Mogą to być pracownicy etatowi, osoby zatrudnione na umowach cywilnoprawnych, wolontariusze, żołnierze zawodowi, a nawet osoby ubiegające się o zatrudnienie czy byłe pracowniki. To szerokie ujęcie ma na celu zapewnienie, że każdy, kto posiada informacje o naruszeniach prawa, może je bezpiecznie ujawnić.

Kogo dotyczy ochrona?

Ochroną objęci są przede wszystkim sami sygnaliści, czyli osoby zgłaszające nieprawidłowości. Dodatkowo, ochrona może obejmować osoby wspierające sygnalistę w procesie zgłaszania, takie jak współpracownicy czy przedstawiciele organizacji zrzeszających pracowników. Co więcej, przepisy zapewniają ochronę również jednostkom organizacyjnym lub podmiotom prawnym, z którymi sygnalista jest powiązany - czytamy na sowaip.pl.

Zgłoszenie może dotyczyć różnych naruszeń, od kwestii związanych z ochroną środowiska czy zdrowia publicznego, po oszustwa finansowe lub naruszenia prawa pracy. Kluczowe jest jednak, aby informacje przekazywane przez sygnalistę miały solidne podstawy faktyczne.

Od kiedy przysługuje ochrona?

Ochrona sygnalistów obowiązuje od momentu zgłoszenia nieprawidłowości. Może to być zgłoszenie wewnętrzne do pracodawcy, zewnętrzne do odpowiednich instytucji nadzorczych lub publiczne, na przykład za pośrednictwem mediów. Ważne jest jednak, aby zgłoszenie było dokonane w dobrej wierze i oparte na rzeczywistych przesłankach. Tylko wówczas sygnalista może liczyć na ochronę.

Publiczne ujawnienie naruszeń podlega ochronie jedynie w szczególnych sytuacjach. Przed tym krokiem sygnalista powinien najpierw skorzystać z kanałów wewnętrznych i zewnętrznych. Dopiero gdy te metody nie przyniosą rezultatów, ujawnienie publiczne może zapewnić ochronę prawną.

Zakaz działań odwetowych

Jednym z kluczowych elementów ochrony sygnalistów jest zakaz stosowania działań odwetowych. Pracodawca nie może podejmować wobec sygnalisty żadnych kroków, które mogłyby go ukarać lub zastraszyć.

Przykłady takich działań to:

• wypowiedzenie umowy o pracę;
• zawieszenie w obowiązkach;
• degradacja lub przeniesienie na niższe stanowisko;
• obniżenie wynagrodzenia;
• wprowadzenie niekorzystnych zmian w warunkach pracy.

Jeśli sygnalista poniesie szkodę wskutek takich działań, pracodawca ma obowiązek udowodnić, że jego decyzje nie miały związku ze zgłoszeniem naruszeń. To istotne zabezpieczenie, które ma na celu minimalizację ryzyka represji wobec sygnalistów.

Poufność i inne uprawnienia

Sygnalista ma prawo do zachowania poufności swoich danych osobowych. Oznacza to, że osoby trzecie, w tym potencjalni sprawcy naruszeń, nie mogą uzyskać dostępu do informacji o tożsamości zgłaszającego. Dodatkowo, sygnalista nie ponosi odpowiedzialności za naruszenie tajemnicy służbowej czy zawodowej, jeśli ujawnienie nieprawidłowości leży w interesie publicznym.

Przepisy zapewniają także ochronę przed zarzutami zniesławienia czy naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych, jeśli działanie sygnalisty było zgodne z procedurami i miało na celu ujawnienie naruszeń prawa.

Dlaczego ochrona sygnalistów jest ważna?

Ochrona sygnalistów nie tylko zachęca do ujawniania naruszeń, ale także buduje kulturę przejrzystości i odpowiedzialności w organizacjach. Dzięki temu pracodawcy mogą skuteczniej reagować na problemy, zanim doprowadzą one do poważniejszych konsekwencji prawnych czy finansowych. Z perspektywy społecznej, sygnaliści odgrywają kluczową rolę w ochronie interesu publicznego, ujawniając zagrożenia dla zdrowia, bezpieczeństwa czy środowiska.

Podsumowując, ochrona sygnalistów to fundament skutecznej walki z nadużyciami i nieprawidłowościami. Zapewnienie bezpieczeństwa osobom ujawniającym naruszenia prawa jest nie tylko wymogiem prawnym, ale także wyrazem troski o etyczne funkcjonowanie organizacji i społeczności.