Tak powstało "Śląskie Morze". 70 lat od zakończenia budowy Jeziora Goczałkowickiego

Górski charakter rzeki Wisły w górnym jej biegu, nieuregulowane i niezabudowane koryto oraz znaczne opady były przyczyną katastrofalnych w skutkach powodzi, dlatego też już czasach pruskich rozpoczęto prace regulacyjne. Przyczyniło się to do znacznego usystematyzowania koryta, natomiast w dalszym ciągu nie zapobiegało powodziom. Na polecenie Ministerstwa Komunikacji w 1947 roku Dyrekcja Okręgowa Dróg Wodnych w Krakowie, aby stworzyć możliwość zaopatrzenia w wodę Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego oraz zlikwidować zagrożenie powodziowe, rozpoczęła pracę nad budową zbiornika wodnego na rzece Wiśle pod Goczałkowicami. Na miejsce budowy sztucznego jeziora wytypowano teren pomiędzy Strumieniem a Goczałkowicami.

Jak czytamy w książce Andrzeja Siudy - "Zbiornik Goczałkowicki wczoraj i dziś", pierwsze wzmianki o potrzebie budowy zbiornika wodnego w celu redukcji fali powodziowej na górnej Wiśle pojawiały się już przed 1918 r. Temat odżył krótko po zakończeniu II wojny światowej. Rozwój Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego i grożący deficyt wody, zarówno pitnej jak i przemysłowej, przyspieszyły decyzję o lokalizacji i budowie zbiornika.

W celu realizacji inwestycji zdecydowano o zalaniu części pobliskich miejscowości, m.in. wsi Zarzecze, w tym tamtejszego kościoła i cmentarza, poprzez budowę zapory o wysokości 14 metrów na Wiśle Małej oraz wału bocznego w miejscowościach Chybie i Strumień. Postanowiono przesiedlić około 2000 mieszkańców, zamieszkujących 428 gospodarstw prywatnych. Właścicielom dano możliwość wyboru: budowy nowych domów na własną rękę z materiałów odzyskanych z rozbiórki lub budowy gospodarstw zamiennych. 1 stycznia 1950 roku powołano do życia Państwowe Kierownictwo Budowy Zbiornika. Prace budowlane zaplanowano na lata 1950-1955. Obejmowały one utworzenie zapory ziemnej z obiektami żelbetonowymi, kanału burzowego z dwoma betonowymi stopniami, kanału zbiorczego dla ujęcia potoków oraz odwodnienie obszaru Chybie-Strumień.

Przed zalaniem zbiornika z nieznanych powodów nie oczyszczono dna z żelbetonowych bunkrów, które pozostały po II wojnie światowej, nie zlikwidowano żelbetonowych przyczółków mostu w starorzeczu rzeki Małej Wisły oraz nie wykarczowano pni wyciętych drzew. Oficjalne otwarcie gotowego zbiornika nastąpiło 21 lipca 1956 roku, wtedy to ruszył wodociąg, który z Goczałkowic rozpoczął dostawę wody na tereny Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Jego wydajność była wówczas największa w kraju i wynosiła 1800 litrów na sekundę. W dniu 22 lipca 1956 roku otwarto Zakład Uzdatniania Wody Goczałkowice, który administracyjnie podlegał Górnośląskiemu Przedsiębiorstwu Wodociągów S.A. w Katowicach.

Jezioro Goczałkowickie obecnie spełnia kilka podstawowych zadań, między innymi zaopatrzenie w wodę aglomeracji śląskiej, ochronę przeciwpowodziową, gospodarkę rybacką i ochronę środowiska. Jezioro zarybiane jest głównie rybami drapieżnymi, takimi jak szczupak, sandacz czy węgorz. Łączna powierzchnia zbiornika wynosi 32 km², zaś jego średnia głębokość waha się pomiędzy 2 a 5,5 metra.

Pomimo, że Zbiornik Goczałkowicki jest tworem sztucznym, powstał tu swoisty ekosystem, który obejmuje ponad 600 gatunków zwierząt. Pierwotnie jezioro miało spełniać funkcje jedynie zbiornika wodociągowego, jednak wraz z całą zlewnią i zlewnią potoków Iłownica, Jasienica i Wapienica, orzeczeniem Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z 29 lipca 1954 roku, włączono je przepisami do Strefy Ochrony Sanitarnej jako zbiornik wody pitnej.

Jezioro Goczałkowickie miejscem rekreacji

Zapora rozciągająca się od Goczałkowic do Zabrzega była nieczynna dla odwiedzających przez 50 lat od powstania jeziora. Zmieniło się to w sierpniu 2006 roku, czyli 19 lat temu. Dziś jest ona jedną z wizytówek gminy Goczałkowice-Zdrój i całego powiatu pszczyńskiego, miejscem niezwykle lubianym przez spacerowiczów, rowerzystów czy biegaczy. Zaporę otwarto dla nich dzięki inicjatywie samorządowców, w tym ówczesnego wójta gminy Goczałkowice-Zdrój, śp. Krzysztofa Kanika. Samorządowcy zaapelowali do Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów o udostępnienie obiektu. Powyższe zdjęcia przedstawiają otwarcie zapory w sierpniu 2006 r. Wykonał je Andrzej Siudy z Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów.

Zbiornik Goczałkowicki objęty jest strefą ochrony sanitarnej. Nie można się w nim kąpać i niedozwolone jest pływanie kajakiem. W Wiśle Wielkiej jest za to mała przystań jachtowa, gdzie można wypożyczyć łodzie kabinowe i Omegi.

Z początkiem 2023 roku udostępniona do użytku została 15-metrowa wieża obserwacyjna w Wiśle Małej, skąd można obserwować ptaki. Okolice zbiornika, jak również kompleksy stawów hodowlanych w obrębie obszaru Natura 2000 Dolina Górnej Wisły, są największym stanowiskiem lęgowym ślepowrona Nycticorax nycticorax w kraju. Ta niewielka nocna czapla swą polską nazwę zawdzięcza charakterystycznemu głosowi, przypominającemu krakanie wron, oraz niegdysiejszym wierzeniom że ptaki te są ślepe, co miało tłumaczyć spędzanie dnia w ukryciu w koronach drzew.